ناگفته‌های باغ خلوت در دولت‌خانه صفوی اصفهان
تاریخ انتشار: ۷ تیر ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۰۹۰۰۲۰
طبق نقشه کمپفر، باغ خلوت ارتباط‌دهنده سه جز مهم دولت‌خانه بوده است. از شمال به باغ و کاخ چهلستون منتهی می‌شده که محل برگزاری مراسم و برنامه‌های تشریفاتی دولت بوده است.
به گزارش خبرنگار ایمنا، طی یادداشتی که مهرداد موسوی خوانساری تاریخ‌شناس در اختیار خبرگزاری ایمنا قرار داده، آمده است:
«شوق دیدن عالی‌قاپو، بعد از خرید بلیت، شمارا ناخودآگاه به راه‌پله‌های این کاخ چهارصدساله می‌کشاند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
بین سال‌های ۹۹۸ تا ۱۰۱۱ قمری که پروژه انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان کلید خورد، مجموعه‌ای از طرح‌های عمرانی در منطقه باغ نقش‌جهان (حدفاصل میدان نقش‌جهان و چهارباغ) به‌سرعت آغاز شد و این منطقه را برای اسکان شاه و دولت او آماده کرد. یکی از این طرح‌ها، تبدیل باغ نقش‌جهان به دولت‌خانه جدید صفوی بود. شهری ممنوعه با کاخ‌ها و وزارتخانه‌ها و دیوان‌ها و انبارها و حرم‌سرا و باغ‌های پرتعداد. انگلبرت کمپفر، پزشک آلمانی که با هیئت سفارت سوئدی به دربار شاه سلیمان آمده، نقشه‌ای از این دولت‌خانه ترسیم کرده است. در این نقشه راه شاهی که از زیر عالی‌قاپو شروع می‌شود، به باغی به نام خلوت متصل می‌گردد. باغی که به ادعای کمپفر، تکیه‌ای در میان خود داشت است.
باغی در خلوتخانهطبق نقشه کمپفر، باغ خلوت ارتباط‌دهنده سه جز مهم دولت‌خانه بوده است. از شمال به باغ و کاخ چهلستون منتهی می‌شده که محل برگزاری مراسم و برنامه‌های تشریفاتی دولت بوده است. از جنوب به مجموعه بزرگ حرم‌سرا ختم می‌شده که محل اسکان شاه و خانواده پرتعدادش بوده است. کمپفر از دیوار بسیار بلند حرم‌سرا در این ضلع باغ یاد می‌کند. سرانجام باغ خلوت از سمت غرب به انگورستان صفوی می‌رسیده که یک باغ کاربردی برای تولید انگور دولت‌خانه بوده است. درواقع باغ خلوت یا پارک صفوی که به قول کمپفر «طول و عرضش از ۲۰۰ گام تجاوز نمی‌کند» به‌عنوان یک مفصل، باغ‌های کلیدی مرکز دولت‌خانه را به یکدیگر متصل می‌کرده است.
باغ خلوت مانند هر باغ ایرانی دیگری از پوشش گیاهی و سامانه آب‌رسانی تشکیل‌شده بوده: «سراسر باغ از فرط گل و شکوفه می‌درخشد، خیابان‌ها را با سنگ‌ریزه مانند موزائیک فرش کرده‌اند. برای حفظ خیابان‌ها در طرفین آنها حصارهایی به ارتفاع چند پا تعبیه کرده‌اند زیرا از چنارهای اصلی باغ فقط دو ردیف در دو طرف به‌جامانده است». اما این باغ علاوه بر این عناصر دارای ویژگی‌های خاص دیگری هم بوده است. به‌عنوان‌مثال دو برج در انتهای غربی باغ وجود داشته است. یکی در دیوار مشترک باغ خلوت و حرم‌سرا ساخته‌شده بوده که به قول کمپفر راه ارتباطی مخصوص شاه با حرم‌سرا بوده است. روبه روی آن در دیوار مشترک با چهلستون و انگورستان (ضلع شرقی خیابان باغ گلدسته کنونی)، یک برج کبوتر قرار داشته که کود حیوانی لازم برای باغ‌های این بخش از دولت‌خانه را فراهم می‌کرده است. باغ خلوت دارای دو کوشک مشترک با دو باغ چهلستون و انگورستان نیز بوده است. کوشک بین باغ چهلستون و باغ خلوت ایوان زیبایی با هشت ستون داشته است: «در وسط تالار از یک حوض مرمری چهارگوش آب سرریز می‌شود و به باغ جریان پیدا می‌کند». کوشک بین انگورستان و باغ خلوت نیز مانند سایر کاخ‌های صفوی با حوض مرمر و ایوان‌ها و اتاق‌های متعدد مزین شده بوده است. دیوارهای این کاخ‌ها از نقاشی‌های معمول عصر صفوی آغشته بوده است.
از دوره صفوی، مراسم عزاداری ماه محرم و ماه رمضان به‌صورت سازمان‌یافته برگزار می‌شد. برای این امر سکوهای مدوری در میان میادین شهری و گذرها ایجاد می‌کردند و برنامه‌هایی شبیه تعزیه که در دوره‌های بعدی رواج یافت، روی این سکوها اجرا می‌کردند. در برخی منابع تاریخی از تکیه دولت‌خانه صفوی یادشده است اما مکان آن نامعلوم بود. سفرنامه کمپفر، مکان احتمالی این تکیه را وسط باغ خلوت معرفی می‌کند. جایی که یک سکوی مدور با حوض و فواره نقش تکیه را برای خلوت‌خانه صفوی ایفا می‌کند: «درست در وسط باغ… میدان مدور دلربایی است که محیط آن سی گام است و چهارپا بالاتر از سطح زمین است و اطراف آن را نرده کشیده‌اند. این‌جور میدان‌ها را تکیه می‌نامند و درگذرهای شهری نظایر آن دیده می‌شود… در وسط آن فواره هشت‌گوشی است که آب از آن فوران می‌کند…». ازآنجاکه حضور ساکنان حرم‌سرای شاهی در میان مردم امکان‌پذیر نبوده، شاید بتوان تصور کرد که برخی مراسم‌های مذهبی ویژه ساکنان حرم‌سرا بر روی این سکوی مدور اجرا می‌شده است. جالب اینجاست که چند قرن بعد، ظل السطان به تقلید از پدرش که تکیه دولت را در تهران ساخت، تکیه مسعودی را در اصفهان در محدوده همین باغ خلوت بنا کرد که البته از آن بنا هم چیزی باقی نمانده است».
کد خبر 670084منبع: ایمنا
کلیدواژه: باغ خلوت مجموعه باغ صفوی شهر شهروند کلانشهر مدیریت شهری کلانشهرهای جهان حقوق شهروندی نشاط اجتماعی فرهنگ شهروندی توسعه پایدار حکمرانی خوب اداره ارزان شهر شهرداری شهر خلاق دولت خانه خانه صفوی باغ خلوت حرم سرا
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.imna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایمنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۰۹۰۰۲۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
تکیه خاتون‌آبادی، نقش جهانی کوچک در دل تخت فولاد
تکیه خاتون‌آبادی از تکایای تخت‌فولاد است که کاشی‌کاری گنبد آن که روش معرق یا نقوش اسلیمی آراسته شده است؛ در قسمت بالا کتیبه‌ای به خط ثلث با مضمون آیاتی از قرآن به شیوه کاشی هفت رنگ خشتی وجود دارد و در زیر آن نیز از خط کوفی ساقه‌بندی استفاده شده که به تسبیحات اربعه و اسامی امامان اشاره می‌کند.
به گزارش خبرگزاری ایمنا، تکیه خاتون‌آبادی یکی از تکایای اواخر دوران صفوی منسوب به علامه میر محمداسماعیل خاتون‌آبادی است که در دوران حیات او به‌عنوان مدرسه علمیه از آن استفاده می‌شده و با مرگ او و دفنش داخل مدرسه این محل به تکیه تبدیل می‌شود.
این تکیه در شمال تخت‌فولاد، در کنار کوچه واله، مقابل غسال‌خانه سابق که امروزه ساختمان مخابرات است، قرار دارد و ساختار آن عبارت است از یک صحن با ورودی اصلی مستقیم به صحن از طرف شمال صحن، سر درب و سکوهای خسته نشین است.
جبهه غربی صحن دارای یک ایوان در گوشه شمال‌غربی است که مَدرَس و مدفن میر سید محمداسماعیل خاتون‌آبادی در پشت این ایوان قرار دارد که این مدرس به شکل چهار صفه است؛ قبر خاتون‌آبادی در صفه جنوبی آن قرار گرفته و در زیر مدرس نیز سردابی است که محل عبادت و ریاضت خاتون‌آبادی بوده و بالای مدرس اتاقی کوچک مانند است که روی آن اتاق گنبدی نار با کاشی‌کاری معرق و با طرح اسلیمی زیبا و با رنگ غالب لاجوردی و سفید بر زمینه فیروزه‌ای است.
در کل، معماری بنا، به شیوه اصفهان بسیار خوش تناسب و زیبا است؛ در اطراف صحن اتاق‌هایی است که محل سکونت طلاب بوده و بعداً محل دفن بزرگانی از خاندان خاتون‌آبادی شده است؛ جنوبی صحن فضای یک مسجد کوچک تابستانی است و محراب گچی ساده و مقرنس‌های ظریف و زیبا در این مکان نظرها را به خود جلب می‌کند، همچنین در جبهه شرقی یک دالان ارتباطی به صحن تکیه آغاباشی قرار دارد.
این بنا در تاریخ ۱۰/۰۳/۱۳۸۲ شمسی با شماره ۹۰۶۸ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
آخوند گزی در تذکره القبور می‌نویسد: «گویند نانوایی از دست فراش‌های حاکم گریخته در این تکیه آمده و این تکیه مخروبه بوده با خود نیت می‌کند که اگر این مرد بزرگوار و صاحب مقامات است فراش‌های حاکم مرا نمی‌بینند تعمیر این گنبد و اینجا را می‌کنم بعد فراش‌های حاکم آمده توی همانجا را گشته نانوا و را ندیدند بعد آن مرد نانوا تعمیر آنجا را نموده و رفع خرابی آنجا را کرده.»
مفصل‌ترین تزئین، کاشی کاری گنبد تکیه است که به روش معرق یا نقوش اسلیمی آراسته شده است؛ در قسمت بالا کتیبه‌ای به خط ثلث با مضمون آیاتی از قرآن به شیوه کاشی هفت رنگ خشتی وجود دارد و در زیر آن نیز از خط کوفی ساقه‌بندی استفاده شده که به تسبیحات اربعه و اسامی امامان اشاره می‌کند و به روش معقلی در زمینه کاشی فیروزه‌ای کار شده است.
از موارد دیگر کاشی‌کاری می‌توان نمای شمالی تکیه اشاره کرد که نقوش آن در قسمت بزرگ‌تر است و سرمه‌دان با کاشی معقلی فیروزه‌ای و خطوط بنایی اسماً ا… و محمد و علی با کاشی سیاه است و در لچکی‌های کوچک‌تر از کاشی مشکی استفاده شده و مربع‌های بالای دارای نقوش صابونکی ساده است.
میر سید محمداسماعیل خاتون‌آبادی:
فرزند سید محمدباقر، عالم فاضل، عابد زاهد فقیه و مفسر قرآن کریم. از شاگردان ملأ محمدتقی مجلسی، میرزا رفیعا نایینی و ملارجبعلی تبریزی است که سال‌ها امام جماعت و مدرس جامع جدید عباسی (مسجد امام) بوده است.
در اواخر عمر، در تخت‌فولاد مدرسه‌ای بنا کرد و به تدریس، تألیف و عبادت در آن مدرسه مشغول بود و بالغ بر ۳۵ تألیف داشته که از آن جمله «شرح اصول کافی»، «اعتقادیه» و «تفسیر قرآن» در چهارده مجلد است؛ وی ریاضی‌دان، مهندس و ستاره شناس برجسته‌ای بود که شهرت ویژه‌ای به تدریس و تعلیم علوم ریاضی داشت. او همچنین عارفی زاهد و پرهیزکار بود که به نقد تصوف عملی و متمایز نمودن عرفان صحیح شرعی از عرفان غیر شرعی همت گمارد.
در مورد وی گفته می‌شود که برای خود قبری در حجره‌ای در همین تکیه آماده کرده بود، شب‌ها بعد از فریضه مغرب و عشا در میان آن قبر رفته و تهجد در قبر گذاشته و بعد از آن از قبر بیرون می‌آمده، مشغول تألیف کتب از جمله تفسیر قرآن می‌شده است.
میر سید محمدباقر خاتون‌آبادی:
فرزند میر محمداسماعیل، عالم فاضل، فقیه محقق و ادیب، معروف به ملاباشی، نزد جمعی از علما از جمله محمدباقر محقق سبزواری، آقا حسین خوانساری به تحصیل پرداخت؛ میر محمدباقر، دانشمندی مورد توجه شاه سلطان حسین بود و عنوان معلمی او را داشت که پس از اتمام بنای مدرسه چهارباغ در سال ۱۱۱۸ قمری تدریس در این مدرسه به وی واگذار شد و پس از پدرش نیز مقام امامت و مدرسی مسجد جامع عباسی را برعهده داشت. از آثارش «آثار علوی»، «آداب دعا» و «ترجمه مکارم الاخلاق» است.
سید محمدحسین خاتون‌آبادی:
فرزند میرزا محمود، شاعر و ادیب و خوشنویس دانشمند، متخلص به «آزاد»، تحصیلاتش را در اصفهان و نجف به اتمام رسانیده، به تدریس در مدارس اداره فرهنگ مشغول شد؛ وی متبحر در علم الانساب، علوم غریبه، تاریخ، ادبیات نقاشی و طراحی بوده، خطوط ثلث، نسخ و کوفی را خوش می‌نوشت و در اصفهان در مدارس حقایق، جده کوچک و در تهران مدرسه شیخ عبدالحسین، آصفیه، سیروس و در نجف اشرف در مدرسه علمیه نجف تحصیل کرد.
مسلط به زبان عربی و آشنای با زبان‌های روسی، فرانسه و انگلیسی بود و خدمت فرهنگی او در مدارس شهرهای ساوجبلاغ تهران، ابرقو یزد، شهرضا، اردکان، اصفهان و مدرسه چهارباغ بوده و دارای مدال علمی درجه اول از وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه است.
حمله به نمازگزاران در گذره هرات افغانستان/ ۶ نفر شهید شدند